मुंबई : (Dhanteras 2024 Puja Vidhi) दिवाळीचा पाच दिवसांचा सण धनत्रयोदशीपासून सुरू होतो. या दिवशी भगवान धन्वंतरी (Bhagwan Dhavantari), कुबेर देव आणि माता लक्ष्मीची पूजा करण्याची परंपरा आहे. धनत्रयोदशीच्या दिवशी सोने-चांदी, वाहन, भांडी, लेजर, मालमत्ता, इलेक्ट्रॉनिक वस्तू यासारख्या शुभ गोष्टींची खरेदी शुभ असते. याशिवाय अनेकजण या दिवशी नवीन व्यावसायाचीही सुरूवात करतात. त्यांच्या प्रभावामुळे देवी लक्ष्मीची कृपा प्राप्त होते. 2024 मध्ये धनत्रयोदशी कधी साजरी होईल, या दिवशी कोणत्या वेळी पूजा करावी, यमाच्या नावाने दिवा कधी लावावा? याबद्दल संपूर्ण माहिती आपण जाणून घेऊया.
धनत्रयोदशीला भांडी खरेदी का करावी?
धर्मग्रंथात सांगितलेल्या कथांनुसार, समुद्रमंथनाच्या वेळी भगवान धन्वंतरी हातात अमृताचे भांडे घेऊन प्रकट झाले. ज्या तिथीला भगवान धन्वंतरी समुद्रातून निघाले ती कार्तिक महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील त्रयोदशी तिथी होती. भगवान धन्वंतरी समुद्रातून कलश घेऊन प्रकटले, त्यामुळे यानिमित्ताने भांडी खरेदी करण्याची परंपरा कायम आहे. भगवान धन्वंतरी हे भगवान विष्णूचे अंश मानले जातात आणि त्यांनीच जगभरात वैद्यकीय शास्त्राचा प्रचार आणि प्रसार केला. भगवान धन्वंतरीनंतर, देवी लक्ष्मी दोन दिवसांनी समुद्रातून बाहेर पडली, म्हणून त्या दिवशी दिवाळीचा सण साजरा केला जातो. त्यांची पूजा केल्याने आरोग्य आणि सुख प्राप्त होते.
धनतेरस 2024 पूजा मुहूर्त
धनत्रयोदशी – 29 ऑक्टोबर 2024
कार्तिक कृष्ण त्रयोदशी तारीख सुरू होते – 29 ऑक्टोबर 2024, सकाळी 10.31
कार्तिक कृष्ण त्रयोदशी तारीख समाप्त – 30 ऑक्टोबर 2024, दुपारी 01.15 वाजता
पूजा मुहूर्त – 06.31 pm – 08.13 pm
यम दीपम मुहूर्त – 05.38 pm – 06.55 pm
धनत्रयोदशी पूजा विधी
- धनत्रयोदशीच्या दिवशी सकाळी साफसफाई करून सूर्योदयापूर्वी स्नान करावे आणि स्वच्छ किंवा नवीन कपडे परिधान करावेत.
- मुख्य प्रवेशद्वारावर रांगोळी काढावी. तुमची कामाची जागा आणि दुकानही स्वच्छ करा. दाराला तोरण लावा. देवी लक्ष्मीच्या पावलांचे ठसे काठा.
- भगवान धन्वंतरीला कृष्ण तुळशी, गाईचे दूध आणि त्यापासून बनवलेले लोणी अर्पण करावे. या दिवशी पितळीची वस्तू विकत घेणे शुभ मानले जाते. धन्वंतरी स्तोत्राचे पठण करावे.
- धनाच्या देवता कुबेर आणि माता लक्ष्मीची षोडोपचार पद्धतीने पूजा करा. कुंकू, हळद, अक्षत, नैवेद्य अर्पण करा. उत्तर दिशेला देवांची पूजा करा.
- शुभ मुहूर्तावर खरेदी करा. तुम्ही जे काही खरेदी कराल ते आधी धनत्रयोदशीच्या पूजेच्या वेळी लक्ष्मीला अर्पण करावे आणि नंतर त्याचा वापर करावा.
- संध्याकाळी पिठाचा चारमुखी दिवा त्यात मोहरी किंवा तिळाचे तेल टाकून घराबाहेर दक्षिण दिशेला किंवा उंबरठ्यावर ठेवावा.
धनत्रयोदशीच्या पूजेचा मंत्र (Dhanteras Mantra)
धन्वंतरी देव मंत्र – ‘ओम नमो भगवते धनवंतराय विष्णुरुपाय नमो नमः।
कुबेर मंत्र – ओम यक्षय कुबेराय वैश्रवणाय धनधान्याधिपतये धनधान्यसमृद्धि मे देही दापय।
धनत्रयोदशीला यमाच्या नावाने दक्षिण दिशेला दिवा का लावला जातो? (Dhanteras Story Marathi)
कथेनुसार यमदेव प्रेमाने बोलले तेव्हा दूतांनी एक प्रसंग सांगितला. ते म्हणाले की एकदा जेव्हा भगवान यमदेव राजा हेमच्या मुलाचा प्राण घेत होते, तेव्हा त्यांच्या नवविवाहित पत्नीचा दयनीय विलाप ऐकून आमचे हृदय दुखले. वय कमी असल्याने त्याचा जीव घेऊ नये अशी इच्छा होती. वयाच्या अवघ्या सोळाव्या वर्षी त्यांच्या शरीरातून प्राण निघत होते पण कायद्यानुसार आम्ही इच्छा असूनही काही करू शकत नव्हतो. हे ऐकून यमराज दुताला म्हणाले, मला संपूर्ण कथा सांगा.
यमराजाची आज्ञा मिळाल्यावर दूताने घटना सांगायला सुरुवात केली, त्याने सांगितले की, एकदा हंस नावाचा एक पराक्रमी राजा शिकारीसाठी जंगलात गेला आणि भटकत असताना तो दुसऱ्या राजा हेमराजाच्या राज्यात पोहोचला. भूक आणि तहानने व्याकूळ झालेल्या राजा हंसचे हेमराजने स्वागत केले. त्याच दिवशी हेमराजला पुत्रप्राप्ती झाली. अनेक वर्षांच्या प्रतीक्षेनंतर जेव्हा त्यांना पुत्ररूपात मूल प्राप्त झाले तेव्हा त्यानिमित्ताने एका उत्सवाचे आयोजन करण्यात आले होते, ज्यामध्ये एका परंपरेनुसार एका ज्योतिषालाही पाचारण करण्यात आले होते, ज्याने भाकीत केले की हे राजा! तुमच्या मुलाचे लग्न करू नका कारण लग्नाच्या चौथ्या दिवशी सर्पदंश झाल्याने त्याचा अकाली मृत्यू होईल. हे ऐकून संपूर्ण राज्य दु:खात बुडाले. तेथे पाहुणे म्हणून उपस्थित असलेल्या राजा हंसलाही फार वाईट वाटले.
हेमराजचे सांत्वन करताना ते म्हणाले की महाराज, काळजी करू नका. मी राजपुत्राच्या जीवाचे रक्षण करीन. आपल्या वचनाची पूर्तता करण्यासाठी राजा हंसने यमुनेच्या तीरावर एक किल्ला बांधला, ज्यामध्ये परवानगीशिवाय वाराही प्रवेश करू शकत नव्हता. याच किल्ल्याच्या सुरक्षिततेत राजपुत्र तरुण झाला. राजपुत्राने कोणत्याही स्त्रीला पाहिले नव्हते. पण एके दिवशी नशिबाने त्याला एक राजकुमारी दिसली. एकमेकांना पाहून दोघेही मोहित झाले आणि त्यांनी एकमेकांशी लग्न केले. ते दोघेही प्रत्यक्षात कामदेव आणि रतिदेवीच्या जोडप्यासारखे दिसत होते. राजा हंसला कळल्यावर त्याला ज्योतिषाचे भाकीत आठवले. हंस आणि राजा हेमराज या दोघांनीही कायदा बदलण्याचा निर्णय घेतला. लग्नाच्या चौथ्या दिवशी मला तिला मारायला जायचे होते. मी माझे कर्तव्य पार पाडण्यासाठी आलो. मी प्रवेश करू नये म्हणून त्या लोकांनी अनेक प्रयत्न केले आणि चौथा दिवस निघून गेला पण तुमच्या प्रतापामुळे तुमच्या दूतांचा प्रवेश कोणीही रोखू शकत नाही.
दूत म्हणाला की मी त्याचा जीव घेतला. जिथे क्षणापूर्वीपर्यंत उत्सवाचे वातावरण होते, तिथे आरडाओरडा सुरू होता. नवविवाहित राजकन्या एवढ्या दयाळूपणे रडत होती की ते ऐकून माझे कठोर हृदयही विचलित झाले. महाराज, मी स्वतः रडायला लागलो पण कर्तव्याच्या धाग्याने मला तेथून जीव काढावा लागला. अशी कथा सांगून यमदूत शांत झाला. तिथे पूर्ण शांतता होती. हे ऐकून यमराज स्वतः भावूक झाले. काही वेळ गप्प राहिल्यावर ते म्हणाले – तुझी ही दयनीय कहाणी ऐकून मीही व्याकूळ झालो आहे, पण मी काय करू? निर्मात्याने माझ्यावर ही जबाबदारी सोपवली आहे. कायद्याच्या राज्याचे रक्षण करण्यासाठी आपल्याला हे काम करावे लागेल, अन्यथा पृथ्वीवर असमतोल निर्माण होईल.
हे ऐकून दूताने हिंमत एकवटून विचारले – महाराज, तुम्ही म्हणता ते अगदी खरे आहे. जर सजीवांचे प्राण गेले नाहीत तर पृथ्वीवर जागा उरणार नाही. त्याची संपत्ती एका दिवसात संपेल, पण महाराज, कोणाचाही जीव अकाली जावू नये? तो राजकुमार फक्त सोळा वर्षांचा होता. त्याने आपले आयुष्यही पाहिले नव्हते. आयुष्यात आणखी काही वर्षे मिळाली असती आणि जीवनातील सुखे उपभोगून तो मेला असता तर कदाचित असे दु:ख आले नसते. जीव अकाली मृत्यूला बळी पडू नये यासाठी काही उपाय असू शकत नाही का? तुम्ही एवढेच करू शकता. कृपया उपाय सुचवा जेणेकरून कुणालाही अकाली मृत्यूला सामोरे जावे लागणार नाही. यावर यमराज म्हणाले- तुझं म्हणणं बरोबर आहे. मी तुम्हाला हे करण्याचा एक मार्ग सांगतो.
यमदेव म्हणाले की, कार्तिक कृष्ण पक्षातील त्रयोदशीच्या रात्री जो मनुष्य माझी पूजा करून दक्षिणाभिमुख दीप लावतो, त्याला कधीही अकाली मृत्यूची भीती वाटत नाही. याशिवाय दीप प्रज्वलित करताना त्या प्राण्याला आयुष्यभर सदाचाराच्या मार्गावर चालण्याचे वचनही द्यावे लागेल. जो असे करतो तो कधीही अकाली मृत्यू पावणार नाही. सर्व सुखांचा उपभोग घेतल्यानंतरच तो मरेल. तेव्हापासून कार्तिक कृष्ण पक्षाच्या त्रयोदशीला म्हणजेच धनत्रयोदशीच्या दिवशी यमराजाची पूजा करण्याची प्रथा सुरू झाली असे मानले जाते.
(वरील माहिती उपलब्ध स्रोतावरून देण्यात आलेली आहे. याच्या तथ्यांबद्दल आम्ही कोणताही दावा करत नाही तसेच अंधश्रद्धेला दूजोरा देत नाही.)
